سقف‌ها از اصلی‌ترین سازه‌های یک ساختمان هستند. به همین دلیل نیز روشهای گوناگونی برای طراحی و اجرای آنها وجود دارد. هر روشی نیز برای نوع خاصی از ساختمان‌ها مناسب است. با این حال یکی از پرکاربردترین سقف‌ها با نام دال تخت، در بسیاری از پروژه‌های متداول مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله می‌خواهیم به بررسی انواع و روش اجرای دال تخت بپردازیم.
دال تخت چیست؟
دال تخت بتنی یکی از انواع دال‌های بتنی یک طرفه است. این دال دارای ضخامت ثابت در همه سطوح است. این ویژگی کمک میکند تا بتوان آن را به‌طور مستقیم روی ستون‌ها قرار داد. با این حال از آنجا که دال تخت از قاب خمشی فضایی استفاده نمی‌کند؛ استفاده از دیوار برشی را در پروژه بیشتر میکند. دال‌های تخت در دو مدل اصلی با تیر و بدون تیر طراحی می‌شوند. همچنین دال‌های تخت بدون تیر را می‌توان به کمک سرستون و کتیبه نیز بهبود داد. در ادامه به بررسی این سه نوع اجرای دال تخت می‌پردازیم.
دال تخت بدون تیر
این نوع طراحی ساده‌ترین نوع دال تخت است. ضخامت ثابت دال‌های تخت بدون تیر اجاره می‌دهد تا سقف طراحی شده را بتوان بر روی دیوارهای برشی یا ستون‌ها استوار کرد. همین ویژگی موجب می‌شود که بار وارد شده به سقف بر روی ستون‌های قرار گرفته در گوشه‌های آن وارد شود.
سادگی و سرعت اجرا و همچنین هزینه کمتر (مثلا در مقایسه با قیمت دال بتنی پیش ساخته)، از جمله دلایلی است که استفاده از دال تخت را در پروژه‌های ساختمانی کوچک و متوسط و در فضاهای با دهانه کوچک جذاب میکند. با این حال نباید به نقاط ضعف این دال بی توجه بود.
بلکه باید با آگاهی کامل از آنها درباره استفاده از دال تخت در یک پروژه تصمیم گیری کرد. به عنوان مثال این دال‌ها در کنترل خیز ضعیف عمل می‌کنند. بنابراین احتمال ترک خوردگی آنها در مقایسه با انواع مدرن تر سقف دال بتنی بیشتر است. به عبارت دیگر برای جلوگیری از این مشکلات در دال تخت بدون تیر، تنها راه افزودن بر ضخامت دال است. اما همین روش نیز تا حدی مطلوب بوده و از مقداری بیشتر موجب افزایش وزن مرده سازه و بار اضافه و شرایط نامطلوب برای کل سازه می‌شود.
همین محدودیت‌ها نیز باعث شده تا از دال تخت بدون تیر تنها در ساختمان‌های سبک و کوچک و دهانه‌های کوچک‌تر از ۶ متر استفاده شود. در واقع بر اساس الزامات و استانداردهای قانونی، از جمله ویرایش چهارم استاندارد ۲۸۰۰، از این دال فقط می‌توان در ساختمان‌های کمتر از ۱۰ متر ارتفاع (طبیعتا ۳ طبقه و کمتر) استفاده کرد.
در مقابل دال تخت بدون تیر مزایای قابل توجهی در پروژه‌های کوچک دارد. به عنوان مثال این دال‌ها ضخامت کمی داشته و به همین دلیل ارتفاع سقف را در طبقات بیشتر می‌کنند. همچنین سطح یک‌دست و صاف زیر دال تخت بدون تیر نیاز به انجام نازک‌کاری را کمتر و اجرای آن را ساده‌تر میکند. همچنین این باز بودن فضا دست معماران را برای طراحی‌های دل‌خواه‌تر باز میکند.
اجرای دال تخت بتنی بدون تیر
نبود تیر در طراحی دال تخت بتنی ساده، سرعت و سادگی بیشتر به فرآیند قالب‌بندی و آرماتوربندی سقف می‌دهد. به‌طور خلاصه اجرا دال تخت بدون تیر با نصب شمع‌بندی و قالب‌بندی در زیر دال و در تراز مناسب آغاز می‌شود. اجرای شمع بندی در این دال با هدف پایدار کردن قالب در زمان اجرای دال بتنی است.
به همین دلیل نیز باید از تعداد مناسب و با فواصل مناسب شمع استفاده کرد. این کار کمک میکند تا سیستم شمع‌بندی بتواند شرایط خود را در شرایط عبور و مرور کارگران، ریختن بتن تازه، نصب آرماتورها و قالب حفظ کند.
در ادامه اجرای دال بتنی تخت بدون تیر، بر اساس نقشه‌های اجرایی باید در پایین و بالای دال آرماتورهای خمشی نصب شود. همچنین در همین مرحله آرماتورهای برشی و تقویتی نیز نصب می‌گردد. این آرماتورها برای تقویت سقف و در نزدیکی دیوارهای برشی یا ستون‌ها طراحی و بر اساس نقشه‌های اجرایی نصب خواهند شد.
در نهایت و با پایان مرحله آرماتوربندی، شرایط برای بتن ریزی سقف فراهم می‌شود. جمع‌آوری شمع‌بندی و جداکردن قالب‌ها نیز آخرین مرحله اجرای دال تخت است؛ که پس از گیرش کامل بتن انجام می‌شود.
دال تخت بتنی با سرستون و کتیبه
اگر بخواهید از دال تخت بتنی در ساختمان هایی بیشتر از ۳ طبقه یا ارتفاع ۱۰ متر و همچنین دهانه‌های بزرگ تر از ۶ متر استفاده کنیم؛ اجرای تیر یا دیوارهای برشی به عنوان سیستم باربر جانبی ضروری می‌شود. اما یک راه دیگر برای تقویت دال بتنی بدون تیر استفاده از سرستون و کتیبه است.
وقتی از دال در دهانه‌های بزرگ استفاده شده و به همین علت کف ساختمان تحت فشار بارهای سنگین قرار گیرد؛ از این روش استفاده می‌شود. برای انجام این کار باید دال را در اطراف ستون و در واقع به‌صورت موضعی تقویت کرد. این کار نیز با ضخیم‌تر کردن دال در ناحیه اطراف ستون انجام می‌شود.
البته بزرگ‌تر کردن ابعاد ستون با نزدیک شدن به دال (ساخت سرستون) نیز روشی است که موثر بوده، اما معمولا به دلایل سخت‌تر بودن اجرا مورد توجه قرار نمی‌گیرد. با این حال وجود این کتیبه یا سرستون‌ها ظرفیت برشی دال را در نزدیکی ستون بالا برده و احتمال تغییر شکل و وقوع خیز را در اجرای دال تخت بتنی کاهش می‌دهند.
همچنین برای اجرا دال تخت با استفاده از سرستون بهتر است نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- پیچیدگی اجرای سرستون سختی قالب‌بندی آن است. به همین دلیل هم همان‌طور که اشاره شد این روش در ایران متداول نیست. در واقع در ایران استفاده از کتیبه برای تقویت اجرای دال تخت بدون تیر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- در روش سرستون افزایش مساحت ستون در نزدیکی سقف تنها موجب کنترل برش پانچ می‌شود. بنابراین در عمل نیز معمولا روش کتیبه مزایای بیشتری دارد.
- روش کتبیه علاوه بر کنترل برش پانچ می‌تواند با افزایش مقطعی ضخامت دال بتنی استحکام و مقاومت خمشی آن را نیز افزایش دهد. در واقع عرض کتیبه معمولا بسیار بیشتر از عرض سرستون است؛ و همین موضوع توانایی آن را در بهبود کلی سقف دال بتنی بیشتر کرده است.
دال تخت بتنی با تیر
دال تخت بتنی با تیر از نظر روش طراحی و اجرای بخشِ دال، شباهت زیادی با دال تخت بدون تیر دارد. با این حال در این روش استفاده از تیرهای مورد استفاده در اطراف دال، تفاوت اصلی را ایجاد میکند. در عمل بارهای وارده به سقف ابتدا به این تیرها منتقل شده و سپس از تیرها به ستون‌ها منتقل می‌گردد.
در ادامه مهم‌ترین ویژگی‌ها و نکات دال تخت با تیر را مرور می‌کنیم:
- وقتی دهانه سازه از حدی بزرگ‌تر است؛ وجود تیرهای فرعی در هر دهانه ضروری می‌شود. به این سیستم تیر-دال نیز می‌گویند.
- به دلیل آنکه در سیستم با تیر، بار وارده بر سقف از تیرها به ستون‌ها منتقل می‌شود؛ مسئله انتقال برش در اطراف ستون رخ نمی‌دهد.
- هدف اجرای دال تخت بتنی با تیر، ایجاد قاب خمشی است. این کار با استفاده کردن از تیرها در بین ستون‌ها ممکن می‌شود. در این حالت سازه را قاب خمشی شده و دیگر از نظر استاندارد نیز محدود به ارتفاع ۱۰ متر یا سه طبقه نیست.
- کاهش محسوس خیز سقف در وسط دهانه، از دیگر مزایای استفاده از تیرها در اطراف چشمه دال است. همچنین این ویژگی اجازه می‌دهد اجرا دال تخت بتنی با ضخامت کمتری انجام شود.
- کمتر شدن مشکل برش پانچ در دال تخت بتنی با تیر مزیت دیگر آن بوده و نیاز به استفاده از کتیبه یا سرتون را رفع میکند.
اجرای دال تخت بتنی با تیر
همان‌طور که پیش از این اشاره شد؛ روش اجرای این دال با تیر شباهت زیادی در اغلب بخش‌ها با روش بدون تیر دارد. بنابراین در بخش نهایی این مقاله تنها به بخش‌های متفاوت روش اجرای آن می‌پردازیم.
به‌طور خلاصه در اجرای دال با تیر باید آرماتوربندی و قالب‌بندی تیر دقیقا با اجرای دال هم‌زمان باشد. همچنین در اجرای آرماتورهای دال باید به این نکته توجه کرد که آنها از تیر میانی رد شده و در تیرهای کناری مهار گردند. البته همین تغییرات کوچک موجب پیچیده تر شدن اجرای دال تخت بتنی با تیر می‌شوند.
در نهایت از نظر ظاهری و معماری نیز وجود تیرهایی نسبتا ضخیم در سقف جذاب نبوده و استفاده از سقف کاذب را در اغلب موارد ضروری میکند. وجود سقف کاذب نیز به معنای کاهش ارتفاع کف تا سقف در طبقات است؛ که باز هم از نظر طراحی داخلی جذاب نیست.