دال بتنی چیست؟ کاربرد و ویژگی های انواع دال بتن به زبان ساده

ساختمان سازی یکی از مهمترین فعالیت‌ هایی است که در جامع به‌شکل‌ های مختلفی آن را می‌بینیم. اگر به تاریخچه ساختمان ‌سازی دقت کنیم می‌بینیم که مصالح و روش‌های مختلفی از قدیم به‌کار رفته‌اند. امروزه روش‌های قدیمی منسوخ شده‌اند و دیگر مورد تایید نظام مهندسی نیستند، به همین سبب از اجزای جدید و مورد تایید مانند دال بتنی استفاده می‌کنند. ما در این مقاله سعی داریم در مورد چیستی دال بتنی و کاربرد و مزیت‌هایی که دارد سخن بگوییم. برای کسب اطلاعات بیشتر با رایان پی بتن ما همراه باشید.

دال بتنی چیست و چه کاربردی دارد؟

دال بتنی محصولی است که از ترکیب آرماتور و بتن ساخته می‌شود و از مهمترین عضوهای سازه های مختلف می باشد و از صفحات بتنی تشکیل شده است که با گذر زمان و پیشرفت های تکنولوژی دال بتن انحنادار نیز ساخته و راهی بازار شد روش ساخت دال بتون به این صورت است که آرماتور از میلگردهای طولی و عرضی به فواصل مشخص‌ شده در کنار هم قرار می‌گیرند و داخل آنها بتن ریخته می‌شود. عرض و طول این دال بسته به شرایط‌ های مختلفی متغیر است و معمولا ۴ در ۴ متر هستند. از دال بتنی در ساختمان، سد، پل، تونل و با کاربری‌های متنوع سقف، فونداسیون، پیاده‌رو و ترافیک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربرد های دال بتنی

• درپوش کانال‌ ها
• ساخت سقف و کف ساختمان
• ساخت پیاده‌ رو یا معابر اصلی خیابان‌ ها و سنگ فرش
• ساخت فونداسیون
• شرکت‌ های آب و برق
• روسازی جاده
• تونل‌ سازی
• کف سوله‌ ها
• ساخت عرشه پل
• کف کانکس
• ساخت بالکن

انواع دال بتنی

از آنجایی که دال بتن کابردهای گسترده ای در سازه های مختلفی دارد دارای تنوع بسیار زیادی نیز می باشد که بر اساس کاربری ، روش های اجرا ، نسبت طول به عرض ، ماهیت تو پر و توو خالی بودن و شکل ظاهری تفکیک می شود :

• کاربری : کف ، سقف ، فونداسیون و …
• روش های اجرا : پیش ساخته ، برجا
• نسبت طول به عرض : یک طرفه و دو طرفه
• ماهیت : توپر ، توخالی ، ترکیبی
• شکل ظاهری : تخت ، شیب‌دار ، قوسی ، گنبدی

دال بتنی تخت

دال تخت نوعی دال بتنی آرمه می باشد که مستقیما روی ستون های بتنی یا کلاهک ها قرار می گیرد و توسط ستون ها نگه داشته می شوند. ستون ها در این حالت وظیفه انتقال بار اعمال شده بر روی دال ها را بر عهده می گیرند. دال های تخت معمولا با ضخامت حداقل ۲۰ سانتی متر ساخته می شوند.

کاربردهای دال تخت :

• ساختمان‌ های بلند و هتل‌ ها سازه‌ های صنعتی بزرگ ، پارکینگ، رمپ، انبار
• سازه‌ هایی که سقف آنها نیاز به نگهداری توسط تیر ندارد.
• سازه‌ هایی که با قالب‌ بندی کمتر قابل اجرا هستند.

چهار نوع از دال‌ های تخت :

• دال تخت با سرستون
• دال تخت با کتیبه
• دال تخت با کتیبه و سرستون
• دال تخت ساده (بدون کتیبه و سرستون)

انواع دال بتنی تخت

• کاهش دادن وزن سازه
• کم کردن ارتفاع طبقات در صورت عدم نیاز به سقف کاذب
• تحمل بار های متمرکز و افزایش مقاومت برشی
• اجرا در کم ترین زمان ممکن
• پخش بهتر نور و ظاهر جذاب

معایب دال تخت :

• محدودیت در اجرای دهانه‌ های بزرگ
• تداخل با نصب تاسیسات در صورت استفاده از کتیبه
• برای نگهداری از دیوارهای بنایی مناسب نمی باشد
• ضخامت بیشتر نسبت به دال دو طرفه

اگر قصد خرید دیگر قطعات پیش ساخته بتنی دارید پیشنهاد میکنیم صفحه نیوجرسی بتنی را نیز مشاهده کنید.

مزایای دال بتنی تخت

این نوع دال معمولا روی ستون ها و تیر ها قرار می گیرد و ضخامت کمتری نسبت به دال بتنی تخت دارد ، زیرا در این سبک بارهای اعمالی ابتدا توسط تیر و بعد توسط ستون ها انتقال می یابند. قالب بندی دال معمولی نسبت به دیکر دال های بتنی بیشتر صورت می گیرد و به همین دلیل نیاز به استفاده از سرستون نیست.
ضخامت این نوع دال Conventional Slab بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی متغیر است این ضخامت به بارهای سنگین که از ساختمان انتظار داریم بستگی خواهد داشت. سنگدال بتنی معمولی به شکل مربعی با ابعاد ۴ * ۴ متر مربع بوده و تنها دو نوع میلگرد در دال های معمولی به کار برده می شود که عبارت اند از :

• میلگرد های افقی که به عنوان میگرد اصلی شناخته می‌شوند.
• میلگرد های طولی عمودی که به عنوان میلگرد توزیع شناخته می‌شوند.

حال بر اساس نسبت طول به عرض می توان دال بتنی معمولی را به دو دسته یک طرفه و دو طرفه تقسیم کرد.

سقف دال بتنی چیست؟

می توان به جرات گفت از اصلی ترین کاربرد های دال بتن ، اجرای در کف و سقف ساختمان می باشد. تمام یا بخشی از سقف دال بتنی از بتن معمولی ( آرمه ) ساخته شده است. سقف دال بتن اشکال مختلف با سطح مقطع های توپُر و توخالی دارد که به هر دو روش پیش ساخته و برجا قابل اجرا می باشد.

دال بتنی یک طرفه

دال بتنی یک طرفه نوعی از انواع دال معمولی می باشد که از دو طرف توسط تیرها نگه داشته می شود. نسبت دهانه ی بزرگ تر به کوچیک تر در این نوع دال معمولا برابر با ۲ یت بزرگتر می باشد. دال بتنی یک طرفه بار اعمال شده را فقط در یک جهت تحمل می کند و به این معناست که خمش این دال ها در یک جهت صورت می گیرد البته برای پخش کردن یکنواخت بار و افزایش مقاومت دال در برابر مسائل ناشی از تغییرات آب و هوایی و جمع شدگی از میلگردهای طولی در دال یطرفه استفاده می شود. دال یکطرفه در اکثر مواقع برای ساخت ایوان ساختمان ها استفاده می شود.

یکی از ابعاد دال بینی یک طرفه که عرض آن می باشد ۴ متر و بُعد دیگر یعنی طول آن بیشتر از ۴ متر می باشد. میلگرد های به کار رفته در بُعد کوچک عرضی و بُعد بزرگ طولی هستند لازم به ذکر است تمامی دال های طره ای ( ایوان و بالکن ) نوعی دال یک طرفه محسوب می شوند.

دال بتنی دو طرفه

دال بتنی دوطرفه نوع دیگری از دال معمولی می باشد که از چهار طرف توسط تیرها و ستون ها نگه داشته می شود. در صورتی که نسبت دهانه بزرگتر دال نسبت به دهانه کوچک تر از ۲ کمتر باشد و دال توسط تکیه گاه از چهار ظلعش پشتیبانی شود این دال بتنی را دو طرفه می نامیم.
در این نوع دال آرماتورهای اصلی باید از در دو جهت اجرا شوند  چون نیرو در راستای طولی و عرضی می شود و طول و عرضی بیشتر از ۴ متر دارند این سبک دال ها معمولا در اجرای کف و سقف ساختمان های چند طبقه مورد استفاده قرار می گیرند که نام دیگر آنها سقف دال بتنی دو طرفه نیز می باشد.

دال وافل ( دال مشبک )

Waffle Slab دال وافل نوعی دال بتن می باشد که از دو بخش تشکیل می شود بخش بالایی از سطی صاف که همان دال بتنی تخت می باشد و بخش پایین آن از شبکه ی تو خالی تشکیل می شود. شبکه ی توخالی به کار رفته باعث سبک تر شدن وزن کلی دال می شود بدون اینکه کمترین تاثیری بر پایداری و مقاومت سازه بگذارد.

دال بتن وافل معمولا در ساختمان‌ های عمومی مانند ایستگاه راه‌آهن، بیمارستان ها، مجتمع‌ های تجاری و فرودگاه ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاربرد اصلی این دال برای سازه‌ هایی با احتمال لرزش بالا و دهانه‌ های بلند با مقاومت بیشتر است.

بخش شبکه ای دال بتنی وافل با برداشتن قالب پس از بتن ریزی و مجموعه‌ای از تیرچه‌های دو طرفه تشکیل می شود. این نوع دال یک طرفه یا دو طرفه و با شبکه‌های چهارضلعی یا مثلثی قابل اجرا است. به طور کلی، سه روش برای اجرای دال وافل وجود دارد :

• پیش ساخته کامل : ساخت این محصول به طور کامل در کارخانه صورت می‌گیرد و نیازی به اتصال قطعات نیست.
• برجا : قالب‌ بندی و بتن‌ ریزی در محل پروژه صورت می‌گیرد.
• پیش ساخت قطعات : دال بتنی وافل در کارخانه ساخته شده و اتصال قطعات در محل پروژه انجام می‌شود.

مزایای دال وافل

• سبک وزن بودن بخاطر مصالح کمی که در آن به کار رفته
• پایداری و لرزش کم
• ظاهر زیبا و متفاوت
• امکان جایگذاری تاسیسات ساختمانی در شبکه های تو خالی
• امکان اجرای دهانه‌ های بلند
• تحمل بالای بار سنگین

دال بتنی تیرچه ای

دال تیرچه ای بسیار مشابه با دال بتنی وال است با این تفاوت که شبکه های پایینی این دال از تیرچه های یک طرفه موازی تشکیل شده است. لازم به ذکر است که تیرچه ها روی تیر های اصلی بین دو ستون و در جهت عمودی آنها قرار می گیرند. در این مرحله با ساختن یک دال تخت روی تیرچه ها ، دال تیرچه ای به وجود می آید.

کاربرد این نوع دال نیز به مانند دال وافل در ساختمان های عمودی می باشد و حتی مزایا و معایب مشترکی با یکدیگر دارند. اما عمق دال‌ های وافل بیشتر و ضخامت بخش بالایی آنها کمتر از دال‌های تیرچه‌ ای است. همچنین فاصله بین تیرچه‌ ها در هر دو جهت برای دال وافل کمتر از دال تیرچه‌ ای است.

دال مجوف

دال مجوف یا دال توخالی نوعی دیگر از دال آرمه پیش ساخته می باشد که در این نوع تمام ضخامت دال بتن ریزی نمی شود و فولاد بارهای کششی و بتن بار فشاری را تحمل می کند. دال مجوف در ساخت عرشه پل، سقف ساختمان‌ های پیش ساخته چند طبقه و پنل‌های سه بعدی دیوار بکار می روند.

همانطور که پیش تر نیز اشاره شد به دلیل پایین بود مقاومت کششی بتن، از فولاد برای تحمل نیرو های کششی استفاده می شود و عملا ناحیه تحت کشش بی استفاده بوده و بتن تنها نقش پُر کننده را دارد لازم به ذکر است که با به کار رفتن فولاد قیمت دال بتنی نیز به نسبت چشمگیری افزایش می یابد.

جالب است بدانید در دال های مجوف با استفاده از مصالح کمتر عملکرد مشابه با دال بتنی تو پر حاصل خواهد شد. دال بتنی مجوف به دو صورت پیش تنیده و غیر پیش تنیده ساخته می شود.

مزیت‌های دال مجوف

• مقاوم در برابر آتش و عایق صدا
• امکان نصب تجهیزات و تاسیسات در فضای خالی دال
• اجرای سریع و آسان بخاطر پیش ساخته بودن
• امکان اجرا در دهانه های بلند
• سبک وزن بوده و قیمت اسلب بتنی تمام شده به همین دلیل پایین است
• بدون نیاز به قالب بندی اضافی
• وابستگی کمتر به نیروی انسانی

معایب دال مجوف

• سخت بودن ساخت اتصالات برای بخش های پیش ساخته
• برای جابجایی قطعات پیش ساخته به تجهیزات نیز داریم
• برای دهانه های کوچک بصرفه و اقتصادی نمی باشد
• نامناسب برای مناطقی که باد شدید می وزد
• برای اجرا و جابجایی این نوع دال ها حساسیت بالایی نیاز است

دال بابل دک یا کوبیاکس چیست؟

در واقع یکی از سیستم‌ های اجرای دال مجوف دو طرفه بتنی می باشد که در آن، ایجاد فضای خالی در ناحیه کششی بتن، توسط گوی‌ هایی از جنس پلی‌اتیلن صورت می‌گیرد. اخیرا، استفاده از این نوع دال در ساختمان‌ های عمومی مثل : ادارات، بیمارستان‌ ها، مدارس، پارکینگ‌ ها برج‌های تجاری و ساختمان‌ های مسکونی گسترش یافته است. دلیل این موضوع، مزیت‌های فراوان این نوع دال در مقایسه با سیستم‌ های قدیمی می باشد.

بابل دک در واقع یک نام تجاری برای نخوه ی اجرای دال دو محوره توخالی می باشد از دیگر نام های تجاری که از این سبک الگوبرداری کرده اند می توان به دال کوبیاکس و دال یوبوت اشاره کرد. تمام این دال‌ ها از اصول دال با هسته مجوف پیروی می‌کنند و ویژگی‌های تقریبا یکسانی دارند.

مزایای سیستم دال بتنی بابل دک و  سیستم های مشابه آن

• سبک تر بودن، ضخامت کم‌ تر و هزینه تمام‌ شده پایین‌ تر
• افزایش تعداد طبقات ساختمان
• قابلیت اجرای دهانه‌ های بلند
• صرفه‌ جویی در مصرف مصالح و کاهش اثرات مخرب زیست‌ محیطی
• امکان استفاده مجدد از تجهیزات قالب‌ بندی در طبقات دیگر
• عایق صدا، حرارت و لرزش
• اجرا در اسکلت بتنی و فلزی
• استفاده از پلاستیک بازیافتی

معایب دال بتنی بابل دک

• اقتصادی نبودن برای دهانه‌ های کوتاه
• محدودیت ضخامت سقف دال بتنی
• نیاز به نیروی کار ماهر
• احتمال تغییر شکل دادن
• ظرفیت باربری کمتر نسبت به دال معمولی

دال بتنی بادوام چیست؟

به نوع خاصی از دال مجوف گفته می شود که از مجموعه بلوک های توخالی که بطور منظم در کنار هم قرار گرفته اند ساخته می شود. این نوع دال ها معمولا برای افزایش مقاومت سازه در برابر حرارت بالا و در ساختمان های اداری، تجاری، مسکونی و بیمارستان ها مورد استفاده قرار می گیرد. جنس بلوک های این دال بتنی بوده و ابعادش حداقل ۲۰ سانتی متر می باشد. بنابراین ضخامت کلی دال بادوام بیشتر از ۲۰ سانتی‌متر خواهد بود.

برای اجرای دال بادوام پس از جایگذاری قالب، بلوک‌های بتنی در ردیف‌های مشخص با فاصله معین بر روی قالب چیده می‌شوند و میلگرد ها بین بلوک ها قرار گرفته و بتن ریزی انجام می شود.

مزایای دال بتنی بادوام :

• سطح مقطع های سبک‌ تر، مصالح کمتری نیاز دارند و هزینه پایین‌ تر به همراه آلودگی زیست‌ محیطی کمتر به همراه دارند
• امکان اجرای دهانه‌ های بلندتر وجود دارد
• بهبود ویژگی عایق بودن در برابر حرارت و صدا به دلیل فضای خالی درون دال بادوام

معایب دال بتنی بادوام :

• برای اجرای آن به نیروی کار ماهر نیاز است
• احتمال آسیب دیدن بلوک‌ ها در حین جابجایی
• خمش بسیار زیاد
• برای پروژه های کوچک صرف اقتصادی ندارد
• تعمیر و نگهداری دشوار

مزیت‌های استفاده از دال بتنی چیست؟

• دال بتنی برای ایجاد یک محیط امن ساخته می‌شود. یعنی در برابر شرایط جوی مثل باد و طوفان یا زلزله ساختمان را محکم می‌نماید. در این صورت می‌توان در مورد استحکام سازه اطمینان داشت و طبقات بیشتری را برروی آن ساخت.
• مزیت دیگر آن تحمل بار سنگین ساختمان است به طوری که وزن سازه بر روی این دال‌ها و تیرهای اطراف منتقل شود و از روی فونداسیون برداشته شود تا سازه در برابر هر حادثه‌ای مقاومت بیشتری داشته باشد. البته ساخت سازه باید برروی زمین مستحکمی انجام شود.
• مزیت دیگر دال بتنی ایجاد یک سطح صاف است که در این صورت گچ‌کاری برروی آن آسان‌تر می‌شود اما در مکان‌هایی که سطح ناهموار دارد مصالح ساختمانی مثل گچ و سرامیک به سختی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• یک عایق عالی در برابر سرما و گرما خواهد بود و در آینده از هدر رفت انرژی جلوگیری می‌کند و صرفه اقتصادی خوبی دارد.

انواع دال بتنی کدامند و چه کاربردی دارند؟

دال بتنی انواع متنوعی دارد که برای هر کدام از قسمت‌های ساختمان مانند سقف، کف و دیوار به طور مجزا از آنها استفاده می‌کنند. به معرفی انواع آنها می‌پردازیم.

دال بتنی فونداسیون

دال فونداسیون یک محصول منسجم و به‌هم پیوسته است یعنی تمامی میلگردهای به‌کار رفته در آن بهم گره می‌خورند تا در مواقع زمین لرزه آسیبی به آن وارد نشود. هنگامی که اسلب یا دال تولید می‌شود باید زمین مورد نظر از استحکام کافی برخوردار باشد تا بعدا اسلب دچار شکستگی در بافت خود نشود.

دال بتنی تمامی وزن یک سازه بزرگ چندین طبقه را می‌تواند در خود نگه دارد بدون آنکه از مقاومت آن کاسته شود. در هنگام بتن ریزی باید دقت زیادی در نوع بتن و کیفیت آن داشت. دال در موقعیت مورد نظر قرار می‌گیرد و داخل آن توسط بتن‌ریز، بتن آماده ریخته می‌شود‌.

دورتا دور دال را پلاستیک یا آجر قرار می‌دهند؛ این عمل در هنگام بتن ریزی به کیفیت کار کمک می‌کند. ممکن است به‌دلیل ریختن یکباره بتن، دال از هم باز شود به‌همین‌دلیل در پشت کار از آجر استفاده می‌کنند. بعد از محکم‌شدن آجرهای پشت کار را خارج می‌کنند.

دال بتنی سقف

دال سقف یک سطحی است که از مواد فولادی و آهنی ساخته شده که برای ساخت سقف استفاده می‌شود. هر چه دال بتنی در سقف محکم‌تر باشد ایجاد سقف دوم بهتر  خواهد بود. دال سقف خود انواع مختلفی دارد که آنها را معرفی می‌کنیم.

دال تخت اولین نوع دال برای سقف است. در مواقعی که ستون‌ها نزدیک به‌هم باشند و نیازی نباشد که سنگینی برروی تیرها قرار بگیرد از دال بتنی تخت استفاده می‌شود. معمولا از دال‌های تخت برای خانه‌های چند طبقه استفاده می‌کنند. به این نوع دال،دال قارچی نیز گفته می‌شود که مانع از بار منفی می‌گردد.

دال عرشه فولادی از دیگر نوع دال‌های بتنی به شمار می‌رود که در ساختمان سازی موارد استفاده زیادی دارد. هنگامی که ورق‌های فولادی در سقف قرار می‌گیرند بتن بر روی آنها ریخته می‌شود و به عنوان یک دال بتنی معرفی می‌شوند. ورق‌های گالوانیزه که دارای موج هستند برای این کار پیشنهاد می‌شوند، زیرا موج‌های آن به صورت عاج در تقویت بتن ارزشمند هستند. این نوع دال بتنی از دیگر موارد ارزانتر هستند.

یک نوع دیگر دال بتنی نیز وجود دارد که بار مرده و یا زنده را تنها به یک طرف هدایت می‌نماید که در این صورت مقاومت در برابر زلزله کمتر می‌شود. این دال بتنی به نام تیرچه نیز معروف است. اغلب برای ساخت سقف‌های سبک استفاده می‌گردند و از قیمت خوبی برخوردار است.

نوع محاسبه دال بتنی چگونه است؟

 برای محاسبه میزان بتن و میلگرد یا گالوانیزه باید به صورت تخصصی بررسی کرد؛ تا میزان نیاز مشخص شود. اما به طور کلی این موارد در ساخت دال بتنی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

• محاسبه هر نوع بار زنده یا مرده برای ساخت دال بتنی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای اینکار تمامی فونداسیون و سقف و دیوار مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• عمق هر دال براساس متراژ بنایی که باید انجام شود بررسی می‌گردد. محاسبه خمش و نوع میلگرد در آماتور نیز مهم است.

تقسیم فولادهایی که در این سازه به صورت کششی باید قرار بگیرند. دال یک طرفه یا دو طرفه هر کدام نوع محاسبه متفاوتی را دارند.

دال گنبدی

دال گنبدی با نام لاتین Dome Slab به دلیل شکل نیم‌کره خود با این نام شناخته شده است. دال گنبدی در واقع نوعی دال بتنی است که در گذشته نیز وجود داشته و حتی در آثار تاریخی نمونه‌های غیربتنی آن را می‌توان مشاهده کرد. در ایران اگر بخواهیم به نمونه بارز سقف‌ های گنبدی اشاره کنیم؛ باید گنبد مساجد و مقبره‌های مذهبی را مثال بزنیم.

البته در سایر کشورها از این سبک سقف در کاخ‌ها، موزه‌ها، بناهای یادبود و موارد مشابه نیز استفاده می‌کنند. بنابراین این دال بتنی بیش از هرچیز کاربردی ظاهری داشته و با هدف نماسازی ساختمان استفاده می‌شود.

البته توجه کنید که هدف از ساخت سقف‌های گنبدی در گذشته، فقط کاربرد تزئینی آن نبود. در واقع نبود مصالح ساختمانی با مقاومت کششی بالا در آن زمان، موجب شده بود تا برای ساخت سقف فضاهای گسترده، به شکل گنبدی روی بیاورند. چرا که در این فرم، بار اعمال شده بر سقف در سراسر گنبد توزیع شده و امکان داشتن سقف در فضای وسیع فراهم می‌شد.

با این حال امروزه دال‌های بتنی گنبدی علاوه بر ظاهر زیبا مزایای دیگری نیز دارند. به عنوان مثال داشتن فضای مناسب برای نصب تاسیسات یکی از آنها است. همچنین شکل گنبدی سقف ارتفاع سازه را افزایش داده و نورگیری و تهویه طبیعی ساختمان را بهبود می‌بخشد.

در مقابل دال گنبدی معایبی دارد که استفاده از آن را جز در سازه‌های خاص غیرمنطقی می‌کند. بزرگ‌ترین ایراد این دال بتونی عدم امکان استفاده از آن در طبقات یک ساختمان چند طبقه است. دشواری طراحی، قالب‌بندی، نیازمندی به نیروی کار ماهر، سرعت پایین اجرا و هزینه‌ های نگهداری بالاتر از دیگر مشکلات این سازه‌ها است.

دال بام شیب‌ دار

دال بام شیب‌دار با نام لاتین Pitched Roof Slab به نام دال شیب‌دار نیز شناخته می‌شود. این سبک طراحی دال بتنی دارای شکل مقطعی مثلثی است. همین ویژگی نیز باعث شده تا طراحی و اجرای آن کمی پیچیده باشد. با این وجود استفاده از دال شیب‌دار در مناطق پر باران، می‌تواند مزایای بسیاری داشته باشد.

پیچیدگی اشاره شده برای طراحی و اجرای دال بام شیب‌دار موجب شده تا الزامات اجرایی زیادی نیز برای آن در نظر گرفته شود. به عنوان مثال بتن‌ریزی در این سبک باید حتما از پایین به بالا انجام شود. همچنین پس از انتخاب روش اختلاط بتن، دیگر هنگام اجرا نباید تغییری در آن داد.

در صورت استفاده از کاشی بر روی سطح این دال، باید نوع خاصی از آن را در نظر گرفت. همچنین اگر از کاشی در سطح دال استفاده نشود؛ باید پوشش دیگری برای جلوگیری از هوازدگی سطحی در نظر گرفته شود. در نهایت اجرای دقیق قالب‌بندی از دیگر نکاتی است که هنگام اجرای دال بام شیب‌دار باید مورد توجه قرار گیرد.

با وجود پیچیدگی‌های اجرا، این سقف‌ها در کنار مقاومت بالاتر در برابر باران و نفوذ آب، مزایای دیگری نیز دارند. مقاومت بهتر در برابر هدر رفتن گرما، صرفه‌جویی در هزینه‌ها به علت ضخامت کمتر این دال، وجود فضای مناسب برای ساخت اتاق، انباری و نصب تاسیسات، بهبود نورگیری داخل ساختمان و تهویه آن در نتیجه افزایش ارتفاع سازه و ظاهر شیک و خاص، از جمله این مزایا هستند.

در مقابل تعداد الزامات اجرایی بیشتر، نیاز به نیروی کار ماهر، پیچیدگی قالب‌بندی این دال، عدم قابلیت اجرا در دهانه‌های عریض، دشواری نگهداری و طولانی‌تر بودن اجرای پروژه، از دلایلی است که انتخاب این سبک را برای پروژه‌های مختلف محدود می‌کند.

دال پس تنیده

دال پس تنیده با نام لاتین Post-Tensioned Slab نوع دیگری از دال بتنی است. امکان آماده‌سازی این دال به صورت پیش‌ساخته موجب شده تا از آن به وفور در پروژه‌های ساختمانی استفاده شود. اما منظور از پس تنیدگی در این سقف چیست.

به زبان ساده و مختصر باید گفت در فضای داخلی این دال‌ ها از کابل‌های فولادی با مقاومت بالا استفاده می‌شود. این کابل‌ها را پس از بتن‌ریزی و خشک شدن بتن، به دو انتهای دال نصب می‌کنند. در این وضعیت کابل‌های فولادی در معرض پیش تنیدگی قرار گرفته و به‌طور کلی این فرآیند را پس تنیدگی می‌گویند.

بسیاری از ویژگی‌ ها و مزایای دال پس تنیده با سایر دال‌های بتنی مشابه است. با این وجود مواردی مثل ظرفیت باربری بالا، قابلیت اجرا در دهانه‌های بلندتر، قابلیت ساخت سقف با ضخامت کمتر یا مقاطع سبک‌تر، صرفه‌جویی در هزینه‌ها در پروژه‌ های بزرگ، کم بودن امکان خمش و سرعت بالا در اجرا، از جمله این موارد هستند.

در مقابل، اجرای این روش در پروژه‌های کوچک پرهزینه است. اجرای آن پیچیده بوده و نیازمند دقت بالا در طراحی دارد. نصب اتصالات سخت است و نیاز به مهارت دارد. احتمال خوردگی در این سبک از سایر سبک‌های دال بتونی بیشتر است.

ویژگی ها و کاربردهای دال پیش تنیده

دال پیش تنیده با نام لاتین Pre-Tensioned Slab نوع دیگری از دال بتنی است. عناصر تقویت‌کننده بتن در این سقف، میلگرد یا کابل است. در اینجا نیز این عناصر پس از بتن‌ریزی و پیش از خشک شدن کامل آن، زیر میزان مشخصی از تنش قرار می‌گیرند. سپس پس از خشک شدن کامل بتن، با بریده شدن میلگردها یا کابل‌های داخلی، تنش موجود در آنها به درون سقف منتقل می‌شود. به همین دلیل نیز به آنها دال پیش تنیده می‌گویند.

بنابراین باید گفت دال‌های پیش و پس تنیده از نظر ظاهری و مراحل ساخت، شباهت‌های زیادی به هم دارند. به عبارت دیگر آنچه این دو را از یک‌دیگر متفاوت می‌کند؛ زمان القای تنش به کابل فولادی یا میلگرد درون بتن است. به همین دلیل نیز می‌توان مزایا و معایب مشابهی را برای این دو سبک متصور بود. بنابراین تنها نکته‌ای که در این زمینه می‌توان گفت سرعت ساخت بیشتر دال پس تنیده و استفاده بیشتر از آن در پروژه‌های ساختمانی است.

دال قوسی

دال قوسی با نام لاتین Arched Slab نیز شناخته می‌شود. این دال بتنی در اغلب موارد در پروژه های خاص مانند تونل و پل کاربرد دارد. به مدل خاصی از دال قوسی به کار رفته در ساخت تونل، سگمنت (Segment) می‌گویند. با این حال در برخی ساختمان‌ها نیز استفاده از آن مناسب است.

در کل هرجایی که سقف‌ ها شکلی منحنی دارند؛ احتمالا از روش دال قوسی استفاده شده است. این دال‌ها کمک می‌کنند که بارهای محوری به شکلی یک‌نواخت بر سطح سقف توزیع شود. از سویی این دال‌ها در برابر وزش باد های شدید تحمل بالایی دارند. دال قوسی نیز مانند دال گنبدی سابقه‌ای چند صد ساله دارد و در گذشته هم به کمک سنگ و آجر ساخته می‌شده است. با این حال امروزه دیگر استفاده از بتن مسلح جایگزین سنگ و آجر در این سازه‌ ها شده است.

این سقف‌ ها به دلایلی مثل توزیع یک‌نواخت بار، مقاومت بالا در برابر فشار و وزن زیاد، دوام و عمر بالا و امکان اجرای دهانه‌های وسیع بسیار محبوب هستند. البته در اینجا نیز مشکلاتی مانند طولانی بودن پروسه اجرا، نیاز به سرویس‌های نگهداری بیشتر و نیاز به تجهیزات خاص و منابع انسانی ماهر در ساخت، از مسائلی است که استفاده از این سبک را پیچیده می‌کند.

دال طره‌ ای

دال طره‌ای با نام لاتین Cantilever Slab شناخته می‌شود. البته این مدل سقف را با نام دال پیش آمده (Projected Slab) نیز می‌شناسند. به‌طور خلاصه این دال در فضاهای بیرون از ساختمان، مثل بالکن کاربرد دارد. بنابراین استفاده از آن در بسیاری از پروژه‌ های ساختمانی، از مجتمع‌ های مسکونی گرفته تا ساختمان‌ های اداری و تجاری مرسوم است.

مهم‌ترین نکته در طراحی دال طره‌ ای، استفاده از میلگردهای اصلی در بخش بیرون زده و میلگردهای کمکی در طول دال و با هدف تقویت مقاومت آن است. همچنین محاسبات میزان بیرون‌زدگی این دال باید طوری باشد که نسبت طول دهانه آزاد به ضخامت میلگرد بیش از عدد هفت نباشد. در غیر این صورت احتمال ایجاد خمش در دال طره‌ای وجود دارد.

مهم‌ترین مزیت استفاده از این سبک، امکان افزایش سطح زیربنای ساختمان است. همچنین ساخت این دال پیچیدگی خاصی ندارد. با این حال هزینه بالای ساخت به دلیل میزان و نوع مصالح مورد استفاده و احتمال خمش، از معایب آن محسوب می‌شود.

دال سقف کوتاه

دال سقف کوتاه با نام لاتین Low Roof Slab نوع دیگری از انواع سقف بتنی است. این دال با نام لافت (Loft) یا چاجا (Chajja) نیز شناخته می‌شود. هرچند در جزئیات کمی با هم متفاوت هستند. با این حال و بطور کلی سقف کوتاه در واقع سقف دومی است که در ارتفاع کمتری ایجاد شده و معمولا از آستانه درها بالاتر است.

از این سقف برای ایجاد انباری و موارد مشابه استفاده می‌شود. به همین دلیل نیز این دال را معمولا در آپارتمان‌های مسکونی مشاهده می‌کنید. این انباری‌ها معمولا از سه طرف بسته بوده و از طرف دیگر با نصب یک درب کامل می‌شوند.

دال کامپوزیت

دال کامپوزیت با نام لاتین Composite Slab شناخته می‌شود. همچنین به آن دال مرکب یا مختلط نیز می‌گویند. دال‌های کامپوزیت در انواع گوناگون، از جمله کرومیت، عرشه فولادی، روفیکس و سقف کامپوزیت فلزی طراحی و اجرا می‌شود. بنابراین می‌توان گفت این سازه معمولا از ترکیب بتن مسلح و عرشه فولادی ساخته می‌شود.

نکته دیگر اینکه از این دال تنها در ساختمان‌ های اسکلت فلزی استفاده می‌شود. از نظر ساختاری نکته مهم در این سقف این است که عرشه فولادی در آن در ابتدا قالبی برای بتن‌ ریزی است. پس از آن اگر در سازه دال بتنی از میلگرد استفاده شده باشد؛ این عرشه جدا می‌شود. در غیر این صورت اما عرشه فولادی به عنوان بخش تحمل‌کننده کشش در سازه باقی می‌ماند.

دال کامپوزیت نیز مانند دال‌ های قبلی مزایا و معایب خاص خود را دارد. به‌طور خلاصه صرفه اقتصادی، مقاومت بالا در برابر کشش و خمش، ایمنی خوب، سرعت اجرای بالا، بی‌نیازی از شمع‌ بندی و قابلیت نصب تاسیسات در داخل دال از مزایای مهم آن است. در مقابل این دال به دلیل لرزش زیاد، نیازمندی به نیروی کار ماهر، عدم مقاومت در برابر آتش و خوردگی، نیاز به اجرای سقف کاذب جداگانه و پیچیدگی اجرا در اسکلت‌های بتنی، کمتر مورد توجه سازندگان قرار می‌گیرد.

انواع پی دال بتنی

دال بتنی تنها برای تولید سقف نیست. بلکه کاربردهای دیگری نیز دارد. یکی از این کاربردهای مطرح، استفاده از آن در فونداسیون یا همان پی ساختمان است. متداول‌ترین نوع فونداسیون مبتنی بر دال بتونی شامل دو نوع دال روی زمین (Slab on Grade) و دال همکف (Grade Slab) است.

ویژگی مشابه هر دوی آنها نیز قرارگیری در کف ساختمان است. طوری که سایر سازه‌های ساختمان از جمله ستون‌ها و دیوارها بر روی آن قرار می‌گیرند. البته این دو مدل تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاصی نیز دارند که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

دال روی زمین

دال روی زمین را می‌توان به عنوان پی کامل یا بخشی از پی به کار برد. این دقیقا هم‌ تراز با سطح زمین ساخته شده و به همین دلیل نیازی به حفر زمین ندارد. همچنین از این دال می‌توان با و بدون میلگرد استفاده کرد. این موضوع نیز بنا بر نوع سازه و بار آن تعیین می‌شود. البته دال‌های بدون میلگرد نیز معمولا از توانایی بالایی در تحمل بار روی خود برخوردار هستند.

همچنین توجه داشته باشید که این دال مستقیم بر روی زمین قرار نگرفته و پیش از اجرای آن، استفاده از مصالح عایق رطوبت و یا لایه‌ای از سنگدانه ضروری است. این کار برای جلوگیری از نفوذ رطوبت و کاهش کیفیت بتن بسیار مهم است. در نهایت این دال را می‌توان به دو شکل متکی بر زمین و نواری طراحی کرد.

به‌طور کلی دال روی زمین به دلیل بی‌نیازی به نگهداری توسط سازه‌های دیگر، استفاده بسیار کم از تجهیزات قالب‌بندی، داشتن درز انبساط و انقطاع، بی‌نیازی به شمع‌بندی و داربست و در نهایت امکان استفاده نکردن از میلگرد، گزینه‌ای محبوب در پروژه‌های مختلف است.

دال متکی بر زمین

دال متکی بر زمین با نام لاتین Supported Slab on Grade تنها می‌تواند به عنوان بخشی از فونداسیون ساختمان به کار گرفته شود. در این روش، ستون و دیوار بر روی پی ساختمان اجرا شده و دال متکی بر زمین نیز روی لایه عایق رطوبت قرار داده می‌شود.

همچنین در این روش قالب‌بندی پایه ستون به عنوان تخته شیب‌نمای مورد استفاده در قالب دال نیز به کار می‌رود. همچنین در این روش یک درز انبساط بین دیوار و دال بتنی تعریف می‌شود. این درز با تغییر دمای هوا، از ایجاد تنش بین دیوار و دال بتنی جلوگیری می‌کند.

دال نواری

دال نواری با نام لاتین Monolithic Slab on Grade، دومین دال بتنی روی زمین است. از این سبک اجرا برای طراحی فونداسیون سطحی ساختمان‌ها استفاده می‌کنند. در این حالت برعکس حالت قبلی، ستون و دیوار بر روی دال بتنی قرار می‌گیرند.

از آنجا که این دال همچنان سطحی است؛ نوار کنار آن را ضخیم‌تر از بخش‌های دیگر در نظر می‌گیرند. این ویژگی موجب می‌شود تا بار روی سازه به شکلی معتدل‌تر در سطح فونداسیون توزیع شود. در واقع این حاشیه ضخیم مانند یک پی عمل می‌کند.

استانداردهای طراحی دال بتن

در نهایت پس از آشنایی با انواع سقف دال بتن و پی دال بتن، بهتر است با با استانداردهای طراحی آنها نیز به‌ صورت مختصر آشنا شوید. فراموش نکنید که برای اجرای صحیح یک سازه در ساختمان، رعایت دستورالعمل‌ها و استانداردهای داخلی و خارجی بسیار مهم است. از این رو برخی از این موارد به عنوان ضرورت شناخته شده و در مباحث مقررات ملی ساختمان و سایر استانداردهای اجباری ذکر شده است. بر همین اساس در ادامه لیستی از این مقررات و موضوع مربوطه را ذکر کرده‌ایم.

1. استاندارد ۲۸۰۰ : آیین‌نامه روش طراحی سازه در برابر بارهای زلزله
2. مبحث ششم مقررات ملی ساختمان : تعیین انواع بارهای اعمال شده مرده و زنده بر روی سازه
3. مبحث نهم مقررات ملی ساختمان : تعیین الزامات طراحی و اجرای ساختمان‌ها و سازه‌های ساخته شده از بتن مسلح

در کنار موارد گفته شده توجه کنید که اجرای هر دال بتنی باید بر اساس دستورالعمل اجرای مربوط به آن دال باشد. در نتیجه هنگام طراحی هر دال بتنی باید بر اساس دستورالعمل‌های اجرایی آن و همچنین مقررات ملی ساختمان کار را پیش برد.