یکی از مسائلی که در ساخت هر سازه مهم است؛ تراز بودن و صاف بودن کلیه سطوح آن است. برای ایجاد سطح صاف در یک ساختمان، از روش‌ها و وسایل متفاوتی استفاده می‌شود؛ که یکی از این ابزارهای کاربردی، دال ها هستند. دال ها می‌توانند تراز طبقات را مشخص کنند؛ و به عنوان یک مسیر جابه‌جایی و حمل بار هم کاربرد دارند.
دال‌ها انواع یک طرفه و دو طرفه دارند. به زبان ساده دال یک طرفه نوعی سقف بتنی است که در آن، تیرها از دو طرف مقابل موجب استحکام سازه می‌شوند. کاربردی ترین استفاده از دال یک طرفه در تیرسقف ها است.
دال بتنی چیست؟
پیش از پرداختن به انواع دال‌ها لازم است که آشنایی کافی با دال و دال بتنی داشته باشیم. سپس به انواع آن و مشخصا دال یک طرفه بپردازیم. دال به عنوان یک نوع سقف در ساختمان‌سازی و عملیات‌های مختلف ساخت و ساز کاربرد دارد و شامل دو نوع متداول است. یکی دال یک طرفه و دیگری دال دو طرفه، این محصول ویژگی ها و کارآیی‌های متعددی دارد؛ که از مهم‌ترین آنها می‌توان به یکپارچگی، استفاده در مصالح ساختمانی اصلی برای یک سازه، با هدف افزایش دوام و مقاومت آن اشاره کرد.
همچنین دال‌ها از متریال و ترکیب فولاد و بتن ساخته می‌شوند. فولاد به‌مثابه میلگرد در فرآیند ساخت و تولید دال عمل می‌کند. بتن‌ریزی که یکی از سخت‌ترین و در عین حال مهم‌ترین مراحل ساخت و ساز و پایه‌ریزی هر نوع سازه و ساختمانی است؛ امروزه با استفاده از محصولاتی مانند تسمه قالب به کاری بسیار ساده‌تر تبدیل شده است. کاربردهای این قالب درباره مواردی مانند عرشه پل، ساخت سازه‌های متنوع، کف‌سازی و… است.
مسئله دیگر در ارتباط با تعریف دال، انواع یک طرفه و دو طرفه آن است. برای درک اینکه دلیل تفاوت این دو دال چیست؛ لازم است بدانیم اهمیت مجزا کردن این دو نوع و توجه به تفاوت آنها با توجه به ضخامت متغیری که دارند، مساله ای مهم است. چون همین تفاوت منجر به کاربری‌های متفاوتی برای آنها می‌شود.
پس لازم است که به این موضوع دقت شود تا هریک در جای مناسب کار خود استفاده شوند. در دال بتنی یک طرفه، بیشترین اندازه بار، در راستای دهانه کوچک‌تر و کوتاه‌تر این دال حمل می‌شود؛ و در نهایت به تیری که بلندتر است، انتقال پیدا می‌کند. اما درباره دال دوطرفه، معمولا انتقال بار در دو سمت و جهت انجام می‌شود.
این گزاره از تفاوت‌های اصلی میان دال یک طرفه و دال بتنی دوطرفه است. قیمت دال بتنی هم بسته به نوع آن تفاوت دارد. چون دال‌ها از نظر ضخامت، اندازه و کیفیت مصالح مصرفی در آنها، انواع متفاوتی دارند؛ قیمت یکسانی نیز ندارند.
دال یک طرفه چیست؟
برای ساختن و تولید دال یک طرفه از شیوه قالب‌گیری استفاده می‌شود. این قالب‌گیری در محل نصب دال انجام می‌شود. به این ترتیب که ابتدا قالب را در جای خود ثابت می‌کنند. در ادامه اجزای تشکیل‌دهنده را نصب کرده و سپس بتن تازه را در فرآیند بتن ریزی در قالب می‌ریزند.
یکی از جاهایی که دال بتنی یک طرفه می‌تواند کارایی بالایی از خود نشان دهد؛ در تیر سقف‌ها است. البته استفاده از دال بتنی یک طرفه در تیر سقف، نیاز به شرایطی ویژه دارد که باید دقیق اندازه‌گیری شده و مدنظر قرار گیرند. این نوع دال را می‌توان در جاهایی که ارتفاع حدود ۶۰ متر یا کمی هم بیشتر است، استفاده کرد. اما معمولا هزینه و انحنایی که باید برای دال در نظر گرفت در صورت افزایش این ارتفاع، بیش از حد زیاد می‌شود.
به‌طور کلی می‌توان گفت که گرچه از این دال‌ها در فضاهایی که ارتفاع بیش‌تری دارند نیز می‌شود استفاده کرد؛ اما چنان که گفتیم هرچه ارتفاع افزایش یابد؛ هزینه‌ای که باید پرداخت کنید بیشتر خواهد شد و به‌صرفه نیست.
نگاهی به ویژگی های دال یک طرفه
برای تولید دال یک طرفه، همان‌طور که اشاره شد، از قالب گیری کمک می‌گیریم. دال بتنی یک طرفه از دو بخش اصلی بتن و میلگرد تشکیل شده است؛ و ضخامتی حدود ۱۰ سانتی‌متر دارد. همچنین در ساختن سقف طبقات از این دال استفاده می‌شود. در این دال بار و فشار در یک جهت انتقال داده می‌شود؛ زیرا دال یک طرفه از دو ضلع یا دو لبه تشکیل شده است. از دال بتنی یک طرفه علاوه بر استفاده در تیر سقف، برای ساخت سنگ فرش‌ها نیز استفاده می‌شود.
اما ضخامت این دال بتنی برای سنگ فرش، نسبت به سقف بسیار کمتر است. دال بتنی در ساختن سازه‌های ضد زلزله هم کاربرد دارد. دال‌های یک طرفه نسبت به حرارت مقاومت بالایی نشان می‌دهند و به همین دلیل، دال بتنی یک طرفه در مواردی که نتوان از سقف تیرچه بلوک استفاده کرد، به‌کار گرفته می‌شود.
اجرای دال بتنی یک طرفه نسبت به تیرچه بلوک، کمی ارزان‌تر است. از طرف دیگر کاری راحت‌تر است. در نهایت دال یک طرفه برای ساختمان‌هایی که اسکلت فولادی دارند، مناسب نیست. در حالیکه برای دال بتنی دو طرفه این‌گونه نیست.
مراحل اجرای دال بتنی یک طرفه
در محل اجرای پروژه دال یک طرفه، از قالب‌هایی شبیه به سینی استفاده می‌شود؛ و توسط داربست ثابت نگه داشته می‌شوند تا محصول کاملا محکم و سفت شود. بعد از محکم شدن، قالب‌ها را که به صورت رایج از جنس فولادی یا پلاستیکی هستند، از روی آن برمی‌دارند. جنس قالب به محکم‌تر شدن بیشتر دال بتنی یک طرفه، کمک زیادی می‌کند. در ادامه سایر مراحل اجرای دال یک طرفه را ۴ مرحله شرح داده‌ایم.
تراز کردن دال بتنی یک طرفه
تراز کردن به معنای پاک کردن بتن‌های اضافی و همچنین پاکسازی نخاله‌های ساختمانی از سطح بتن است. در اینصورت یک سطح صاف و مناسب برای کار ما ایجاد خواهد شد.
روش T کشی
به این شیوه شمشه‌کشی نیز می‌گویند. این عملیات در حقیقت با هدف صاف کردن بتن صورت می‌گیرد و شمشه روی بتن‌ها مانند اره برای از بین بردن ناصافی‌های روی سطح بتن عمل می‌کند. برای فرو بردن دانه‌های بزرگ شن و هموار کردن سطح، استفاده از این ابزار ضروری است.
لبه کشی یا درزکشی
عملیات درزکشی درباره همه درزهای جداکننده و دال‌های بیرونی، اهمیت زیادی دارد. این کار باعث متراکم شدن دال‌های کنار قالب شده و استحکام دال یک طرفه نیز بالاتر می‌رود. بعد از انجام کار درزکشی، بستر بتن توسط یک ماله فلزی کاملا باید صاف شود. این اقدام منجر به متراکم و یک دست شدن سطح بتن می‌شود.
جاروکشی سطح بتن
شیوه مرسومی در فرآیند تولید دال یک طرفه و مرحله کف‌سازی بتنی وجود دارد که پس از عملیات بتن‌ریزی و انجام ماله و اره کشی برای صاف کردن سطح دال تولید شده انجام می‌شود. چون این کار توسط ابزار خاصی که شبیه جارو است صورت می‌گیرد؛ به آن عملیات جاروکشی گفته می‌شود. برای درست شدن سطحی که در برابر لغزش کاملا مقاوم باشد؛ از این شیوه در مراحل تولید دال یک طرفه کمک گرفته می‌شود. باید دقت داشته باشیم که بتن مدنظر ما تا حدی سفت شود که بتواند خطوط را حفظ کند.
نکات قابل توجه درباره دال یک طرفه
- در دال یک طرفه شکل منحنی صفحه به صورت استوانه‌ای دیده می‌شود.
- اگر دهانه دال تا ۳.۶ متر باشد، استفاده از آنها اقتصادی به نظر می‌رسد.
- مقدار فولاد مورد استفاده در دال یک طرفه در مقایسه با دال دو طرفه کمتر است.
- فشارهای موجود در سازه از یک طرف به دال یک طرفه وارد می‌شوند.
- تیرهای موازی وظیفه پشتیبانی کردن و حفظ و استحکام دال یک طرفه را برعهده دارند.
- در ساختمان‌هایی که تعداد طبقات زیاد نیست و فشار بر سازه آنچنان قابل توجه نیست؛ از دال یک طرفه استفاده می‌شود.
- سقف‌های تیرچه بلوکی، نوعی از دال یک طرفه هستند؛ و توسط تیرهای صاف پشتیبانی می‌شوند.
مزایای استفاده از دال بتنی یک طرفه
همان‌طور که تا حدی توضیح دادیم این دال‌ها در برابر زلزله مقاوم هستند و عایق حرارتی مناسبی به حساب می‌آیند. علاوه بر این، حالت و شکل آنها ثابت می‌ماند و از ساختمان هم در برابر رطوبت محافظت می‌کنند. همچنین کار اجرای دال بتنی یک طرفه کاملا آسان است؛ و می توان به راحتی آن را به هر نوع سازه در حال ساختی منتقل کرد.
برای اینکه بفهمیم از نظر فواید کاربری، دال یک طرفه چیست؛ لازم است بدانیم که مزایای اصلی و فرعی متعددی دارد. مثلا دال بتنی یک طرفه در برابر آتش‌سوزی و حرارت مقاومت بالایی دارد و اجرای آن، باعث افزایش طول عمر هر بنایی شده و از هزینه احتمالی تعمیرات بعدی به شکل قابل توجهی می‌کاهد.
الزامات و قوانین اجرای دال های بتنی یک طرفه
هنگام اجرای دال بتنی، توجه به یک سری از نکات و قوانین الزامی است. در ادامه این موارد را شرح خواهیم داد. اما ابتدا لازم به ذکر است که در پاسخ به اینکه دال بتنی یک طرفه چیست و طی چه فرآیندی تولید می‌شود؛ باید گفت این نوع دال، یکی از انواع دال بتنی است، که بار را در یک جهت انتقال می‌دهد.
چون این تعریف در مقابل پاسخ به پرسش دال بتنی دوطرفه چیست، قرار دارد. در واقع دال دوطرفه، حمل بار را در دو جهت انجام می‌دهد. دانستن و اهمیت دادن به تفاوت این دو نوع در استفاده از آنها ضرورت دارد. در ادامه به نکاتی که درباره تولید و اجرای دال یک طرفه باید بیشتر مورد توجه باشند، اشاره می‌کنیم:
- گودبرداری، آزمایش زمین و سنجش تحمل فشار در محل انجام عملیات ساخت
- انجام کار‌های مرتبط با شهرداری و ساختمان‌سازی و مشخص کردن نوع محصولات کاربردی
- فراهم کردن نکات ایمنی توسط پیمانکار اجرای دال یک طرفه، برای نیروهای اجرایی و تمام کارگران
- انتخاب درجه کیفیت مصالح، خرید و ترکیب و آماده‌‌سازی مصالح ساختمانی لازم
- ایجاد پله و راه ارتباطی برای رفتن به طبقات بالاتر و سرکشی به فرآیند آماده شدن دال ها
دال‌های بتنی به‌طور کلی به عنوان سازه‌های سقفی، جایگاه ویژه‌ای در ساخت و ساز دارند. دال بتنی یک طرفه، با توجه به هزینه و تحمل میزان فشار، برای سازه‌های مختلف انتخاب و استفاده می‌شود. لازم است بدانیم که قیمت سنگدال بتنی یک طرفه بسته به قیمت مواد استفاده شده در آن یعنی شن و ماسه و نوع و کیفیت این مواد تعیین می‌شود.